Quintesse

In Nederland hebben naar schatting 14 000 mensen voor hun 65e levensjaar de diagnose dementie gekregen. Dit wordt dementie op jonge leeftijd genoemd. Hoewel dit maar een klein percentage is van het totale aantal mensen met dementie, is het een niet te verwaarlozen groep. Gezien de jongere leeftijd verschillen de problemen waarmee deze mensen en hun omgeving zich geconfronteerd zien sterk van die van ouderen. Een aanzienlijk deel van deze mensen is nog gewoon aan het werk als de eerste symptomen van de dementie optreden. Ook is er verschil in hoe de dementie zich presenteert ten opzichte van de presentatie van de dementie bij ouderen, bijvoorbeeld doordat niet geheugenklachten maar gedragsveranderingen of problemen met het handelen of in de taal op de voorgrond staan. Bij jonge mensen wordt mede door de jonge leeftijd en atypische presentatie van de eerste klachten niet snel gedacht aan de mogelijkheid van dementie. Bovendien is er sprake van een grote heterogeniteit in aandoeningen die dementie kunnen veroorzaken bij jonge mensen. Het stellen van de juiste diagnose bij deze groep is daarmee complex en het duurt gemiddeld 4,5 jaar voordat er een dementie diagnose gesteld wordt. In deze periode zijn er vaak al diverse werk-, relationele en sociaaleconomische problemen ontstaan voor betrokkene, maar ook voor diens omgeving. In dit artikel bespreken we de kenmerken van dementie op jonge leeftijd, relevant voor de bedrijfs- en verzekeringsarts. Daarnaast bespreken we hoe belangrijke signalen vanuit het werk over het bestaan van mogelijke dementie op jonge leeftijd kunnen worden herkend en hoe die kunnen bijdragen aan een zo vroeg mogelijke juiste diagnose. Een vroege diagnose is voor passende hulp en ondersteuning van belang, maar is ook belangrijk ook om problemen op het werk te voorkomen.

Dementie is een aandoening die gekenmerkt wordt door combinaties van meervoudige stoornissen op het gebied van cognitie, stemming of gedrag en die interfereren met het dagelijks functioneren. Het kan worden veroorzaakt door verschillende neurodegeneratieve en cerebrovasculaire aandoeningen die leiden tot structurele en functionele veranderingen in de hersenen. Ook beroepsgerelateerde blootstelling aan schadelijke stoffen kan een oorzaak zijn of een bijdrage vormen aan het ontstaan van dementie. In dit artikel worden een aantal groepen schadelijke stoffen besproken die een relatie hebben met het ontstaan van (vroegtijdige) dementie, namelijk pesticiden, oplosmiddelen, (ultra)fijnstof en zware metalen. De diagnose (vroegtijdige) dementie heeft forse psychologische en sociale gevolgen. Voor bedrijfs- en verzekeringsartsen is tijdige herkenning van deze mogelijkheid, maar meer nog preventie door signalering van blootstelling, van groot belang.

Het meemaken van ingrijpende of schokkende gebeurtenissen is helaas onderdeel van het leven van mensen. Voor de meeste mensen leidt een trauma niet tot langdurige problemen. Een deel van de mensen ontwikkelt echter langdurige psychische klachten, een posttraumatische stressstoornis (PTSS), die lastig te herkennen kan zijn. Mensen hebben namelijk de neiging om het denken aan schokkende ervaringen te vermijden, evenals het erover praten. Een specifieke groep wordt gevormd door vrouwen bij wie een PTSS is ontstaan in de zwangerschap, als gevolg van de bevalling of in de post-partumperiode. Bij vrouwen in deze groep wordt een PTSS vaak nog lastiger herkend, terwijl dit grote gevolgen kan hebben voor zowel moeder als kind. Zo heeft een groot deel van de vrouwen met een PTSS die na de bevalling is ontstaan ook een depressie. De bedrijfsarts, die vaak medewerkers ziet bij wie het niet lukt na het zwangerschapsverlof het werk weer op te pakken, kan ook een rol spelen bij het herkennen van een PTSS ontstaan in deze periode, en kan zo bijdragen aan het voorkomen van verder leed.

De beoordeling van de rijgeschiktheid ligt bij de medisch adviseurs van het CBR, maar kan ook van grote invloed zijn op de beoordeling van de arbeidsgeschiktheid wanneer een rijbewijs noodzakelijk is voor de uitvoering van het werk. Kennis van de eisen aan de rijgeschiktheid is dus noodzakelijk voor een bedrijfsarts om ook in die situatie de arbeidsgeschiktheid te kunnen beoordelen. In dit artikel gaan we specifiek in op de rijgeschiktheid bij dementie en niet-aangeboren hersenletsel. De procedure van het CBR, de rijtest praktische geschiktheid en rijden met medicatie worden in het artikel kort besproken. Ook kunt u in uitzonderlijke situaties een melding van een vermoeden van ongeschiktheid indienen bij het CBR.

Niet-aangeboren hersenletsel (NAH) is een verzamelnaam voor een breed scala aan hersenbeschadigingen die kunnen ontstaan door bijvoorbeeld een ongeluk, een beroerte of een hersentumor. Deze beschadigingen kunnen invloed hebben op verschillende cognitieve en motorische functies, wat het voor mensen met NAH moeilijk maakt om deel te nemen aan het arbeidsproces.

Cognitieve problemen komen veel voor op het spreekuur van de bedrijfs- en verzekeringsarts. Werknemers die problemen hebben om de aandacht erbij te houden, zaken niet kunnen onthouden, problemen hebben in de planning of in overzicht houden, worden dagelijks gezien. Soms is de oorzaak van de problemen lang onduidelijk en blijkt er onderliggend een neurodegeneratieve ziekte te spelen die leidt tot een dementieel beeld. In dit artikel besteden we aandacht aan de cognitieve domeinen om het herkennen en het zo goed mogelijk kunnen inschatten van cognitieve klachten te vergemakkelijken. Een goede heteroanamnese is daarbij van belang. Ook kunnen screeningstesten worden ingezet, zoals de Mini-Mental State Examination (MMSE) en de Montreal Cognitive Assessment (MoCA). Zo nodig kan de bedrijfsarts iemand verwijzen naar een geheugenpoli.